“Học ăn, học nói, học gói, học mở”, cha ông ta xưa đã đúc kết kinh nghiệm quý báu về việc học hỏi. Và trong hành trình chinh phục tri thức, “Nghị luận văn học” như một con đường đầy thử thách mà bất kỳ học sinh nào cũng phải trải qua. Vậy làm sao để chinh phục dạng bài này một cách hiệu quả? Hãy cùng “HỌC LÀM” khám phá bí kíp “siêu đỉnh” ngay sau đây!
Bí mật “bẻ khóa” dạng bài nghị luận văn học
“Nghị luận văn học” là dạng bài yêu cầu người viết trình bày quan điểm, suy nghĩ của mình về một vấn đề liên quan đến tác phẩm văn học. Muốn làm tốt dạng bài này, bạn cần nắm vững 3 bước cơ bản:
1. Hiểu rõ đề bài và tác phẩm:
Bước đầu tiên quan trọng nhất là phải hiểu rõ yêu cầu của đề bài. Bạn cần xác định rõ vấn đề, đối tượng cần nghị luận, phạm vi nghị luận, mục đích và cách thức trình bày.
Ví dụ: Đề bài yêu cầu bạn phân tích “Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong thơ Nguyễn Du”.
Bạn cần:
- Xác định rõ vấn đề: Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam.
- Đối tượng nghị luận: Thơ Nguyễn Du.
- Phạm vi nghị luận: Các tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Du (Truyện Kiều, Đoạn trường tân thanh…)
- Mục đích: Phân tích, làm sáng tỏ vẻ đẹp, số phận, phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam được thể hiện qua thơ Nguyễn Du.
- Cách thức trình bày: Lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục, kết hợp phân tích, bình luận và cảm nhận cá nhân.
Bên cạnh đó, bạn cần nghiên cứu kỹ tác phẩm văn học.
- Tìm hiểu nội dung, bố cục, nghệ thuật: Nắm rõ thông điệp, ý nghĩa, giá trị của tác phẩm; phân tích cách thức thể hiện của tác giả; nhận biết được những nét đặc sắc về ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp nghệ thuật…
Theo chuyên gia giáo dục Nguyễn Văn A, tác giả cuốn “Nghệ thuật nghị luận văn học”:
“Hiểu rõ nội dung tác phẩm như nắm chắc “chìa khóa” để mở cánh cửa vào thế giới tư tưởng, tình cảm của người viết. Từ đó, bạn mới có thể “lấy” được những luận cứ thuyết phục cho bài viết của mình.”
Để giúp bạn hiểu rõ hơn về cách phân tích tác phẩm, hãy cùng xem ví dụ minh họa sau:
Phân tích tác phẩm văn học
2. Xây dựng luận điểm và luận cứ:
Bước thứ hai: Lập luận là “trái tim” của bài nghị luận văn học. Bạn cần đưa ra luận điểm chính, luận điểm phụ và hệ thống luận cứ để “minh chứng” cho quan điểm của mình.
Ví dụ:
- Luận điểm chính: Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong thơ Nguyễn Du mang vẻ đẹp “truyền thống” và “hiện đại” .
- Luận điểm phụ:
- Vẻ đẹp truyền thống: tâm hồn thuần khiết, nết na, hiền dịu, tình yêu son sắt, tấm lòng vị tha, tâm hồn thủy chung…
- Vẻ đẹp hiện đại: ý thức về chính mình, khát vọng vượt khỏi chế độ phong kiến, thể hiện tinh thần kiên cường, bất khuất…
- Luận cứ: Dẫn chứng từ các bài thơ, các hình ảnh của người phụ nữ trong thơ Nguyễn Du (như Thúy Kiều, Thúy Vân, cảnh nàng Kiều bị bắt đi gia giang, nàng Kiều dâng mình cứu cha…), kết hợp phân tích về ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp nghệ thuật…
Lưu ý:
- Luận điểm cần “rõ ràng”, “chính xác”, không mâu thuẫn với nội dung của tác phẩm.
- Luận cứ “chắc chắn”, “thuyết phục”, được lựa chọn một cách cẩn thận, phù hợp với luận điểm.
Theo GS. Nguyễn Văn B, chuyên gia về văn học Việt Nam:
“ Luận cứ càng phong phú, đa dạng càng giúp bài nghị luận của bạn thêm phần “sâu sắc” và “thu hút”. Cần “đánh vào” tâm lý người đọc bằng những dẫn chứng sống động, gợi cảm và gây suy ngẫm.”
3. Sử dụng ngôn ngữ và nghệ thuật:
Bước cuối cùng: Biết sử dụng ngôn ngữ “mượt mà”, “chính xác”, “súc tích” và “gợi cảm” để truyền tải “hiệu quả” ý tưởng của bạn.
Bạn cần:
- Sử dụng ngôn ngữ văn học: chọn từ ngữ tinh tế, hình ảnh sinh động, biện pháp nghệ thuật phù hợp (như so sánh, ẩn dụ, hoán dụ…)
- Kết hợp “phân tích” và “bình luận”: Phân tích chi tiết cấu tạo của hình ảnh, ngôn ngữ và biện pháp nghệ thuật trong tác phẩm; đồng thời, đưa ra nhận xét, bình luận cá nhân về ý nghĩa của nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
- Bày trí bài viết một cách hợp lý: có đủ mở bài, thân bài và kết bài; luận điểm chính phải “nổi bật”, luận cứ phải “hỗ trợ” cho luận điểm một cách “chặt chẽ” và “hợp lý”.
Theo nhà giáo ưu tú Trần Văn C, tác giả cuốn “Bí quyết viết bài văn hay”:
“Nghệ thuật “chắt lọc” ngôn ngữ là bí kíp giúp bài viết của bạn thêm “súc tích” và “gây ấn tượng” với người đọc.”
Một số câu hỏi thường gặp:
1. Làm sao để tìm ý cho bài nghị luận văn học?
- Đọc kỹ đề bài, xác định chủ đề, đối tượng, yêu cầu, mục đích và cách thức trình bày.
- Phân tích tác phẩm văn học và lựa chọn những yếu tố liên quan đến chủ đề.
- Tìm kiếm thông tin từ các nguồn liệu khác như sách, bài viết, website, thảo luận với giáo viên, bạn bè…
2. Làm sao để “liên hệ thực tế” trong bài nghị luận văn học?
- Kết hợp “lý lẽ” và “lòng chứng” từ tác phẩm với những hiện tượng đời sống, những giá trị nhân sinh đạo đức…
- Dùng ngôn ngữ hiện đại, gần gũi, dễ hiểu để thể hiện quan điểm của mình.
3. Làm sao để “nâng cao” chất lượng bài viết nghị luận văn học?
- Luôn ghi nhớ rằng bài viết của bạn phải có “chất lượng” và “giá trị”.
- Sử dụng ngôn ngữ chuẩn xác, rành mạch, súc tích, gợi cảm và hợp lý.
- Kết hợp “suy ngẫm” và “cảm nhận” cá nhân để bài viết thêm “hấp dẫn” và “gây ấn tượng” với người đọc.
Lời khuyên:
Làm tốt dạng bài nghị luận văn học “không phải là việc dễ dàng”. Hãy “kiên trì”, “luyện tập” thường xuyên, “học hỏi” kinh nghiệm từ các nguồn liệu uy tín và “chẳng bao giờ bỏ cuộc”. Chúc bạn thành công trên con đường chinh phục kiến thức!
